Şehiriçi beton yollar

İnş. Müh. Selçuk Uçar - THBB

Beton yollar, dünyada ilk olarak, parke taşı döşenmiş yollar şeklinde Romalılar döneminde, modern anlamda ise Portland çimentosu betonu ile kaplama yapılması şeklinde 19. yüzyılın sonlarından itibaren İskoçya, Avustralya ve A.B.D. gibi çeşitli ülkelerde kullanılmaya başlamıştır. ABD'de 1891'de inşa edilen ilk beton yol, Ohio'da bir şehiriçi sokak yolu olup, hala işlevine devam etmektedir.

Beton yollar ağır trafik koşullarında belki de tek alternatiftir, fakat bu beton yolların sadece bu koşullarda kullanılması gerektiği anlamına gelmez. Yol yapımı konusunda gelişmiş ülkelere bakıldığında birçok avantajıyla beton yolların şehiriçlerinde kullanım oranının çok hızlı bir ivmeyle artmakta olduğu görülmektedir. Şehiriçlerinde beton yol kullanımının avantajları şu şekilde sıralanabilir:

1. Uzun süreli hizmet ömrü sağlaması: Dayanıklılığı ve beklenmedik çevresel etkilere ve yüklere karşı koyabilmesi ile şehiriçi yollarda çok uzun süreli bir hizmet ömrü sunmaktadır.
   
   
2. Yol yapımından kaynaklanan trafik sıkışmasına imkan vermemesi: Neredeyse hiç olmayan tamir-bakım ihtiyacı ile trafiği daha az engellemekte ve yol bakımı nedeniyle trafik sıkışmasına imkan vermemektedir.
   
   
3. Daha ekonomik olması: Şehiriçi yollarda beton yolların ilk yapım maliyetleri asfalt yollarla aynı olduğu düşünülse bile (kaldı ki ülkemizde yapılmış araştırmalarda beton yolların ilk yapım maliyetlerinin de düşük olabileceği ortaya çıkmıştır), yolun hizmet ömrü boyunca tüm maliyetleri düşünüldüğünde beton yollar, asfalt yollara göre % 60'a varan daha az maliyetlere sahiptir.
   
   
4. Daha az enerji sarfiyatı yapılması: Açık rengi ve gece görünürlüğüyle ışıklandırma için daha az enerji sarfiyatına ihtiyaç duyulmaktadır. Ayrıca yaz aylarında asfalttan kaynaklanan şehiriçlerinde fazladan ısınma yaşanmayacaktır ve önemli bir soğutma enerjisi tasarruf edilecektir.
   
   
5. Estetik olması: Açık rengi ve istenirse çok ucuza renklendirilebilmesi ile çok estetik olmaktadır.
   
   
6. Sürüş konforu sağlaması: Deforme olmayıp sürekli düzgün yüzeyini koruyabilmesi nedeniyle sürüş konforu sağlamaktadır.
   
   
7. Sürüş güvenliği sağlaması: Tekerlek izi oluşmuş veya deforme olmuş yerlere su birikmesi nedeniyle su kızağına maruz kalma gibi tehlikelere sahip olmaması ve aynı zamanda açık rengi olması nedeniyle sürüş güvenliği sağlamaktadır.
   
   
8. Çevreyle dost olması: Asfalt yollarda, yapım esnasında bitümün ısıtılmasıyla kanserojen bir emisyon ortaya çıkması ve ısıtma işleminin enerji sarfiyatına neden olması gibi etkiler bulunmaktadır. Bunların yanısıra, mevcut asfalt yolda, yaşlanma adı verilen etki ile bazı zararlı kimyasal maddeler havaya karışmaktadır. Beton, bu tip tehlikelere sahip olmaması ve üretimi sırasında karıştırılmadan başka bir enerji sarfiyatına neden olmaması nedeniyle şehiriçlerinde çevresel bir tehlikeye sahip değildir. Bu avantaj özellikle çevreye daha duyarlı ülkelerde çok dikkate alınmaktadır ve birçok şehiriçinde bitüm kullanılması yasaklanıp beton yol yapımına hız verilmiştir.
   
   
9. Bozulmuş asfalt yollar için en önemli çözüm yolu oluşturması: Yapılan önemli araştırmalarla bozulmuş asfaltın üstüne "çok ince beton kaplama (ultrathin whitetopping)" uygulanmasının en iyi çözüm olduğu ortaya çıkmıştır. Özellikle kavşaklar, otobüs şeritleri gibi yerlerde kesinlikle uygulanması çok uygun olacaktır.
   
   
10. Mevsimsel şartlara en uygun tepkileri göstermesi: Hem yazın sıcakta erime gibi bir tehlikeye sahip değildir, hem de kışın buz çözücü tuzlardan dolayı yıpranması azdır.
    
    
11. Her mevsimde yapılabilme kolaylığı: Asfalt yolların yapım veya onarım koşulları ve mevsimleri kısıtlıdır. Beton yollarda ise neredeyse yılın her vakti yol yapımı olabilmektedir.
    
    
    Beton yolların tasarımı, sadece kalınlık tasarımı olarak düşünülmemelidir, kaplama performası, derzler, yapım koşulları, yerel iklim ve zemin koşulları kesinlikle dikkate alınmalıdır. Şehiriçinde kullanılacak beton yolların tasarımının, ağır trafiğe maruz beton yolların tasarımdan farkları bulunmaktadır. Bunlardan önemli biri estetiktir. Çünkü şehiriçi beton yollarda, şehrin peyzajıyla, ağaçlarla uyum içinde olunması kesin bir şarttır. Diğer bir fark ise kavşaklardaki tasarım kriterleridir. Şehiriçlerinde kavşaklarda trafik, beton yol döşemesinin üstünden sadece bir doğrultuda değil farklı doğrultularda akmaktadır. Böylece bu döşemelede birden fazla kritik yorulma yeri gelişebilir. Buralarda iyi bir derz kesim planlamsı ve döşeme yerleşimi yapılmalıdır. Şu anda şehiriçlerinde beton yol tasarımı için THBB bünyesinde tasarım sistemi ve teknik standard oluşturulması çalışılmaları sürdürülmektedir.
    
    
    Beton yollarda dikkat edilmesi gereken iki nokta da bulunmaktadır. Bunlardan ilki yolun yapımından sonraki trafiğe açılma süresidir. Beton yollarda hızlı erken döküm teknikleri (ultrafast track) geliştirilmiştir ve dünyada özellikle şehiriçi beton yol uygulayıcıları tarafından kullanılmaktadır. Ayrıca, bu durumda beton yolların uzun ömrü ve az tamir bakım isteme avantajı ile yeni yol yapımının az olacağı da düşünülmelidir. Diğer nokta ise yolun altındaki kanalizasyon, elektrik gibi şehir altyapılarına müdahele için beton yolların açılması ve açılan yerlerin tekrar kapatılması konusudur. Aslında beton yollarda bu işlerin asfalt yollardan bir farkı yoktur, hatta daha da kolay olabileceği söylenebilir. Beton yolların herhangi bir kırıcıyla değil derz keser gibi keserek açılması daha iyi sonuçlar vermektedir. Açılan yerlere daha sonra finişer kullanılmadan beton dökülür, sıkıştırılarak yerleştirilir ve yüzeyi pürüzlendirilir. Eklenen bu parçanın mevcut yolla olan sınır yerlerinde yalancı derzler kesilerek genleşme ve büzülme sorunları çözülür. Bunun yanı sıra asfalt yollarda şu anda da kullanılan parke taşı yerleştirme gibi farklı teknikler de burada uygulanabilir.
    
    
    Şehiriçi beton yolların avantajları bölümünde kısaca bahsedilen, "bozulmuş yolların üzerine çok ince beton kaplama yapılması" konusu üzerinde ayrıca durmak gerekmektedir. Asfalt yol üstyapılarının en büyük handikaplarından biri zaman içinde çeşitli etkiler dolayısıyla bozulmasıdır. Zaten Türkiye'de şu anda şehiriçi asfalt yolların çok büyük kısmı bozulmuş durumdadır. Bu kadar fazla bozulmuş yolun yeniden yapılması imkansızdır. Bunun için, bozulmuş asfalt yolların üzerine çok ince beton kaplama (ultrathin-whitetopping) alternatifinin üzerinde durulmalıdır. Bu uygulama, son on yılda geliştirilmiş bir uygulamadır ve çok iyi sonuçlar alınmaktadır. Çok ince beton kaplamalarda, genelde uygulanan ve iyi sonuç veren beton kaplama kalınlığı 5-10 cm civarındadır. Beton malzemesi olarak klasik yol betonundan, kullanılan en büyük agrega dane boyu haricinde bir farkı yoktur. Ayrıca bu betonda liflerin kullanılması performası arttırmaktadır. Mevcut bozulmuş asfalt yol, üzerinde yapılacak ince beton kaplamaya iyi bir temel olmakta, bu iki tabaka arasında bir bağ kurularak üstteki beton yolun tek başına değil asfaltla beraber çalışması sağlanmaktadır. Çok sık aralıklı, dolgusuz derzler kullanılarak (beton kaplama kalınlığının 12-15 katı gibi) genleşmeye ve büzülmeye karşı önlem alınmaktadır. Bu teknik, mevcut şehiriçi yolların ıslahı için gerçekten anahtar bir noktadır.